Mała garstka owoców. Dwadzieścia-trzydzieści kalorii. A w środku – kilkadziesiąt związków bioaktywnych, których właściwości analizuje się w kontekście chorób metabolicznych i stanów zapalnych.
Jeśli jedyne, co do tej pory interesowało Cię w malinach, to to, że są smaczne (nie zaprzeczamy) – po przeczytaniu tego artykułu spojrzysz na nie z innej strony.
Zanim nazwiesz je „dodatkiem do owsianki”, sprawdź, z czym dokładnie masz do czynienia. Dorzucisz je do miseczki jeszcze chętniej!
Krótko o malinach – charakterystyka owoców
Malina właściwa (czyli dokładnie ta, o której właśnie pomyślałeś) kryje się również za botaniczną nazwą: Rubus idaeus L. To wieloletni krzew, który w naturze można spotkać w lasach i na obrzeżach polan. Jego owoce mają intensywny, rubinowoczerwony kolor, głęboki smak i miękką, a zarazem chrupką strukturę (z uwagi na dużą ilość pestek) – z pewnością każdy z nas miał okazję zobaczyć i zasmakować to, o czym teraz piszemy.
W kuchni używana jest na świeżo, do ciast, deserów, kompotów i przetworów. Z racji dużej zawartości pektyn świetnie nadaje się do domowych dżemów i galaretek. Maliny zebrane w pełni sezonu można też mrozić, nie tracąc przy tym ich smaku (możesz się o tym przekonać – przetestuj nasz przepis, który znajdziesz na końcu artykułu).
Skąd wiemy, że coś pachnie i smakuje „jak malina” – dlaczego aromat owoców tak mocno zapada w pamięć?
Są delikatne, pachnące i trudno im się oprzeć, zwłaszcza kiedy dojrzewają w pełnym słońcu. Smak malin to efekt konkretnego składu biochemicznego. W dojrzałych owocach Rubus idaeus L. gromadzi się naprawdę imponujący zestaw związków aromatycznych.
Wśród nich znajdują się silne przeciwutleniacze:
- polifenole – antocyjany, kwasy fenolowe i flawonole;
- karotenoidy;
- kwasy organiczne (m.in. kwas salicylowy).
Uwagę przyciąga keton malinowy – naturalna substancja lotna, która odpowiada za charakterystyczny, intensywnie malinowy zapach. Ten sam związek coraz częściej trafia do perfum, aromatyzowanych kosmetyków i suplementów diety.
Równolegle z aromatem rozwija się smak. Maliny zawierają naturalne cukry w proporcjach, które nadają owocom zrównoważoną słodycz, a kwas cytrynowy i jabłkowy (to nie gatunkowa pomyłka – nie ma kwasu malinowego) odpowiadają za ich subtelną kwasowość.
To właśnie tak złożone połączenie: słodycz, lekkość, soczystość i kwasowość, sprawia, że dobrych malin prosto z pola (Szczerego Pola) nie trzeba dosładzać – bronią się same.
Co wyróżnia maliny na tle innych owoców jagodowych?
Choć często lądują w jednym koszyku z borówkami i porzeczkami, spośród nich wyróżniają się niejedną cechą.
Przede wszystkim strukturą. Malina to owoc zbiorowy, złożony z drobnych pestkowców, które oddzielają się od dna kwiatowego. To dlatego dojrzała malina tak łatwo się rozpada. Dzięki temu są lekkie, wręcz puszyste i niezwykle kruche – co z drugiej strony niestety wpływa na ich krótką trwałość po zbiorze.
Pod względem składu wyróżnia je obecność elagotanin – związków z grupy polifenoli, które nie występują w tej formie w większości popularnych owoców. To one odpowiadają m.in. za przeciwutleniające właściwości malin i wspierają organizm w neutralizowaniu wolnych rodników.
Owoce zawierają również wysokie stężenia witaminy C (kolejnego przeciwutleniacza „do kolekcji”) oraz błonnika pokarmowego (głównie w postaci wspominanych wcześniej pektyn – rozpuszczalnych frakcji włókna roślinnego, które wspierają mikrobiotę jelitową i pracę przewodu pokarmowego).
Maliny to także jedne z nielicznych owoców, których potencjał prozdrowotny został dokładnie opisany nie tylko w literaturze ludowej, ale też w publikacjach naukowych. Dzięki temu coraz częściej trafiają na stół nie jako ozdoba deseru, ale jako świadomy wybór – wartościowy, sezonowy składnik codziennej diety.
Od starożytnej Grecji do Polski – historia uprawy malin
Jak wyglądał początek upraw malin w Europie? To owoce, które nie zawsze kojarzyły się z deserem. W czasach starożytnych krzewy Rubus idaeus L. traktowano jako rośliny lecznicze, a nie ogrodową przekąskę.
Nazwa „idaeus” pochodzi od góry Ida w Azji Mniejszej, gdzie – według przekazów – rosły dziko i były wykorzystywane przez Greków jako surowiec zielarski. Uprawy owoców rozwijano dopiero w średniowieczu, głównie przy klasztorach. Poza smakiem mnisi doceniali także właściwości napotne i przeciwgorączkowe – zwłaszcza w przypadku domowych naparów z liści i owoców.
Na przełomie XVIII i XIX zaczęliśmy selekcjonować odmiany hodowlane. Początkowo liczyła się głównie plenność, dziś ważne są też walory smakowe, odporność na choroby oraz zawartość składników bioaktywnych. Obecnie znanych jest kilkaset odmian Rubus idaeus L., zróżnicowanych pod względem barwy, wielkości, struktury miąższu i terminu owocowania. Dzięki temu sezon na maliny jest kilka razy do roku.
Polska jako lider produkcji – czy wiesz, że...
Nie Hiszpania, nie Francja, a właśnie Polska należy do światowej czołówki w produkcji malin. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego powierzchnia ich upraw przekracza 21 tysięcy hektarów, a roczne zbiory sięgają prawie 100 tysięcy ton. Lwią część tej produkcji zapewnia województwo lubelskie.
Na smak i skład malin silnie wpływają warunki klimatyczne. Dlatego owoce z upraw położonych w Polsce środkowo-wschodniej – ze względu na duże różnice temperatur między dniem a nocą – wyróżniają się wysokim stężeniem naturalnych aromatów i substancji przeciwutleniających. Odpowiednio prowadzona uprawa, bez nadmiaru nawozów i środków ochrony roślin, pozwala uzyskać surowiec naprawdę wysokiej jakości.
Polskie odmiany malin – np. Laszka czy Radziejowa – po pierwsze są przepyszne, a po drugie zawierają wyższe stężenia antocyjanów i chlorofilu niż niektóre popularne odmiany zachodnie. To właśnie te gatunki coraz częściej trafiają do badań nad wpływem obecności malin w diecie na zdrowie metaboliczne, poziom stresu oksydacyjnego i stany zapalne. Gdy natrafisz kiedyś na newsa o tym, że „jedzenie maliny to sekret zdrowia”, możesz być przekonany, że wyniki omawianych badań dotyczyły odmian polskich owoców.
Słodka malinowa przekąska – mrożone maliny w czekoladzie
Składniki:
- 250 g świeżych malin
- 1/2 tabliczki (50 g) gorzkiej czekolady (min. 70% kakao)
- 1 łyżka (15 g) masła orzechowego
- 2-3 łyżki (20-30 g) wiórków kokosowych
- szczypta soli
Sposób przygotowania:
- Maliny delikatnie oczyść i osusz na papierowym ręczniku. Ułóż je na talerzu wyłożonym pergaminem i włóż do zamrażarki na minimum godzinę.
- W kąpieli wodnej rozpuść czekoladę z masłem orzechowym i szczyptą soli. Wymieszaj, aż masa będzie gładka i lśniąca.
- Zanurzaj pojedynczo zamrożone maliny w ciepłej czekoladzie (najłatwiej z użyciem wykałaczki), obtaczaj w wiórkach kokosowych i odkładaj na papier do stężenia.
- Po przygotowaniu wszystkich malin, całość włóż na kolejne 10 minut do zamrażarki.
Przygotuj większą ilość „na zapas”. Przechowuj w zamrażarce w szczelnie zamkniętym pojemniku. Najlepsze są lekko rozmrożone – po ok. 5 minutach od wyjęcia.
Bibliografia
- Główny Urząd Statystyczny. (2024). Rocznik Statystyczny Rolnictwa. Zakład Wydawnictw Statystycznych. Pobrane z: https://stat.gov.pl
- Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. Biuro Analiz i Strategii. (2021). Polska liderem na rynku malin w Unii Europejskiej. Pobrane z: https://www.gov.pl
- Baranowska, A., Radwańska, K., Zarzecka, K., Gugała, M., & Mystkowska, I. (2015). Właściwości prozdrowotne owoców maliny właściwej (Rubus idaeus L.). Probl. Hig. Epidemiol, 96(2), 406-409. http://www.phie.pl
- Nurzyńska-Wierdak, R. (2022). Malina właściwa (Rubus idaeus L.)–owocodajna roślina o działaniu prozdrowotnym. Annales Horticulturae, 31(1), 37-48. https://czasopisma.up.lublin.pl
- Zielonka-Brzezicka, J., Nowak, A., Zielińska, M., & Klimowicz, A. (2016). Porównanie właściwości przeciwutleniających wybranych części maliny właściwej (Rubus idaeus) i jeżyny europejskiej (Rubus fruticosus). Pomeranian J Life Sci, 62(4), 52-9. https://ppm.pum.edu.pl
- Chwil, M., & Kostryco, M. (2018). Bioactive compounds and antioxidant activity of Rubus idaeus L. leaves. Acta Scientiarum Polonorum. Hortorum Cultus, 17(2). https://agro.icm.edu.pl
